Matchfunding

H. Bestuurskundige informatie

Aan de keuze voor en de inrichting van matchfunding liggen belangrijke bestuurlijke overwegingen ten grondslag. Deze hebben betrekking op zowel strategische als meer structurele aspecten. Hieronder worden deze aspecten besproken vanuit het perspectief van de overheid. Daarbij wordt een aantal specifieke aandachtspunten geïdentificeerd.

Strategische aspecten

Matchfunding is bij uitstek een instrument voor netwerk situaties. Dat zijn situaties waarin de overheid bepaalde maatschappelijke doelen probeert te realiseren, maar waarin ze dat vanuit effectiviteits- of legitimiteitsoverwegingen samen wil doen met andere partijen in de samenleving. Met matchfunding stimuleert de overheid innovatieve en creatieve oplossingen via een bijdrage aan crowdfundingsacties. Dit is anders dan in het klassieke subsidiemodel, waarin de overheid zich meer hiërarchisch opstelt, en ook anders dan in het marktmodel, waarin de overheid het realiseren van bepaalde maatschappelijke doelen volledig overlaat aan private of maatschappelijke partijen.

Bij de keuze voor matchfunding is een belangrijk uitgangspunt dat de overheid, als de partij die een financiële bijdrage verstrekt (vaak toch in de vorm van een subsidie), helder heeft wat het maatschappelijk probleem is waarvoor zij innovatieve en creatieve oplossingen wil stimuleren en aan welke criteria of voorwaarden deze oplossingen moeten voldoen. Tegelijkertijd is de overheid in het geval van matchfunding niet (altijd) ‘in the lead’ en ook niet (volledig) ‘in control’. Aan matchfunding kan daarom wel een maatschappelijke ambitie worden gekoppeld die nieuwe initiatieven uitlokt, maar niet een te specifiek geformuleerd doel.

Via matchfunding kan de overheid een bijdrage leveren aan de creativiteit en de innovatiekracht van burgers, zonder daarvoor de gehele financiering voor haar rekening te nemen. Het idee is dat de overheid niet zelf het initiatief neemt, maar zich laat leiden door wat voor burgers belangrijk is en waar zij zelf bereid zijn in te investeren. De overheid kan de initiatieven van burgers ondersteunen. De gedachte is dat dit door de inzet van kennis en capaciteit, en relaties en netwerken (dat laatste wordt ook wel sociaal kapitaal genoemd) ook betere oplossingen oplevert voor maatschappelijke problemen dan als de overheid zelf die oplossingen zou hebben ontwikkeld en uitgevoerd.

Naast dergelijke effectiviteitsoverwegingen kunnen ook legitimiteitsoverwegingen bijdragen aan de keuze voor matchfunding. Het stimuleren van initiatief uit de samenleving kan namelijk ook bijdragen aan bewustzijn en acceptatie, onder andere via het genereren van media-aandacht voor het maatschappelijke probleem en positieve framing van het proces om tot oplossingen te komen. Meer in het algemeen kan matchfunding ook worden gezien als instrument om (lokaal) eigenaarschap en publieke participatie te stimuleren. Om die reden valt het ook te overwegen om als overheid in een vroegtijdig stadium aan te sluiten bij de ontwikkeling van crowdfundingsacties in plaats van de verzoeken van initiatiefnemers af te wachten.

Matchfunding kan daarmee een middel zijn om de maatschappelijke dynamiek te vergroten. Rondom maatschappelijke thema’s is er namelijk niet alleen ‘bestaande dynamiek’ (initiatieven die al lopen, netwerken die al bestaan), maar ook ‘potentiële dynamiek’. Het gaat dan om de initiatieven die er wel zouden kunnen zijn, maar niet tot stand komen. Bijvoorbeeld omdat het aan de juiste faciliteiten ontbreekt, er weinig vertrouwen in de overheid is of omdat er zoveel aandacht uitgaat naar bepaalde belangengroepen dat andere er niet tussen komen. Matchfunding is bij uitstek een manier waarop die potentiële dynamiek geactiveerd kan worden.

Matchfunding biedt veel flexibiliteit en is relatief eenvoudig op te zetten. Dat heeft voordelen, maar kan uiteraard ook nadelen hebben. Het gebrek aan een wettelijk kader kan tot terughoudendheid leiden bij overheidsorganisatie. Hetzelfde geldt voor de onduidelijkheid over de rechtsbescherming (zie hiervoor onder ‘Juridische informatie’). Het is voor een overheid bovendien lastig om te sturen op bepaalde uitkomsten, omdat ze – letterlijk en figuurlijk - afhankelijk is van bijdragen van de ‘crowd’. Dit vraagt van de overheid een andere, meer ondersteunende houding dan ze gewend is, en een ander perspectief op controle en verantwoording van de besteding van publiek geld. Als een overheid daar niet toe bereid of in staat is, dan is matchfunding niet het juiste instrument. De onzekerheid die onlosmakelijk verbonden is met matchfunding betekent bovendien dat je als overheid vooraf niet exact weet wie zich gaat melden als initiatiefnemer, met wat deze gaat komen, en hoe de netwerksamenwerking er precies uit gaat zien.

Structurele aspecten

Als eenmaal gekozen is voor netwerksturing via matchfunding, dan ligt de vraag voor hoe die sturing te organiseren. In essentie maakt matchfunding een nieuw soort samenwerking mogelijk tussen overheid en burgers om een bepaald maatschappelijk effect te realiseren. Die samenwerking vergt wat van zowel de initiatiefnemers van een crowdfundingsactie, als van de overheid die eraan deelneemt via matchfunding.

Aan de kant van de overheid dienen de nodige zaken te worden doordacht en geregeld alvorens via matchfunding een bijdrage kan worden geleverd aan een crowdfundingsactie. Denk hierbij in ieder geval aan de volgende punten:

• Flexibele procedure: Er zijn veel verschillende juridische en financiële structuren mogelijk voor het organiseren van matchfunding. Dat biedt de overheid veel flexibiliteit. De structuur van matchfunding hangt echter niet alleen af van de overheid, maar ook van de partijen vanuit de samenleving die de overheid ondersteunt. Bovendien is van de flexibiliteit vooral sprake bij het opzetten van matchfunding. Zodra er voor een bepaalde opzet (bijvoorbeeld in de vorm van specifieke randvoorwaarden voor een financiële bijdrage) is gekozen, ligt deze vast en valt hier gedurende het vervolgproces niet veel meer aan te veranderen. Zorg dus dat een weloverwogen keuze is gemaakt voor een bepaalde opzet van matchfunding.​​​​​​
   
• Tussenpersoon: Een belangrijke beslissing betreft het al dan niet gebruikmaken van een tussenpersoon (vaak een crowdfundingsplatform), en het takenpakket en de relatie met de tussenpersoon. Hier zijn verschillende vormen mogelijk. Het inschakelen van een tussenpersoon heeft praktische voordelen in de zin dat de overheid zelf niet hoeft te beschikken over bepaalde expertise of capaciteit om het proces te kunnen organiseren (zie verder onder ‘Stappenplan voor het gebruiken van het instrument matchfunding’). Nadeel is dat de overheid, uiteraard afhankelijk van de precieze rol van de tussenpersoon, minder controle heeft. Als de overheid bijvoorbeeld zelf wil bepalen welk initiatief een bijdrage ontvangt, en daarmee het risico wil reduceren op politiek onwelgevallige oplossingen, dan zal zij de beoordeling van aanvragen in eigen hand moeten houden in plaats van moeten overlaten aan een tussenpersoon.
   
• Begeleiding: Afhankelijk van de aard en de omvang van de matchfunding, kan het nodig zijn om extra begeleiding te bieden. Net als bij andere financieringsinstrumenten bestaat anders het risico dat vooral de ‘usual suspects’ de weg naar de overheid, en in dit geval de matchfunding, zullen vinden. Dit creëert ongelijkheid (tussen burgers, buurten), houdt deze in stand of versterkt deze zelfs. Wil de overheid een andere groep aanspreken, omdat juist daarvan innovatieve of creatieve oplossingen worden verwacht of omdat het belangrijk wordt geacht dat zij überhaupt meedoen, dan is een ondersteunende overheid nodig. Afspraken kunnen worden gemaakt over vanaf wanneer er begeleiding wordt geboden, hoe lang, op welke terreinen, en op welke manier. Hiervoor kunnen bijvoorbeeld vouchers worden uitgegeven.​​​​
   
• Informatievoorziening en verantwoording: Informatievoorziening tussen en verantwoording van de initiatiefnemer of tussenpersoon aan de overheidsorganisatie moet voldoen aan bepaalde eisen. Hierbij is onder andere van belang:
  • Aan wie moet informatie worden verstrekt c.q. verantwoording worden afgelegd? Is het crowdfundingsplatform het centrale aanspreekpunt of de overheidsorganisatie?
  • Hoe vaak moet informatie worden overlegd en verantwoording worden afgelegd? En over wat precies?
  • Hoe dient de initiatiefnemer aan te tonen dat het doelbedrag daadwerkelijk is gebruikt voor het beoogde doel?
     
• Evaluatie: Het evalueren van matchfunding en de resultaten ervan is verstandig in het licht van het leren van lessen en maken van aanpassingen. Soms is evaluatie van matchfunding wettelijk verplicht, bijvoorbeeld als deze is vormgegeven als een subsidie die is gebaseerd op een wettelijke regeling (art. 4:24 Awb). Het is raadzaam om vooraf vast te leggen op welke wijze matchfunding wordt geëvalueerd en welke punten hierbij worden meegenomen.
   
• Proces in plaats van project: De uitdaging bij matchfunding is om een rijkere verantwoording over en evaluatie van de resultaten plaats te laten vinden. In plaats van (alleen) te kijken naar realisatie van doelen als onderdeel van een project, is het beter om (ook) te kijken naar het in gang zetten en versnellen van initiatieven en acties als onderdeel van een proces. Ook als de crowdfundingsacties die via matchfunding zijn ondersteund niet hebben geleid tot doelrealisatie, dan kunnen vanuit het perspectief van het proces bijvoorbeeld waardevolle lessen zijn geleerd en duurzame relaties zijn opgebouwd.
• Meerjarig karakter: In principe is matchfunding een eenmalige activiteit. Dat betekent niet dat matchfunding geen meerjarig karakter kan hebben, omdat het bijvoorbeeld tot een duurzame financieringsrelatie kan leiden. In het laatste geval is het nodig om, voorbij het moment van matchfunding, te kijken naar de kansen voor verduurzaming van de inbreng van burgers. Als zich bijvoorbeeld een netwerk heeft gevormd dat zich op een bepaalde oplossing heeft gericht, dan liggen er wellicht ook kansen om dit netwerk vaker te betrekken bij beleidsvorming en de realisatie van publieke waarde

Checklist

Er zijn verschillende kaders die gelden wanneer een overheidsinstelling aan de slag gaat met matchfunding. Hieronder gaan we in op de inhoudelijke kaders. De juridische, financiële en bestuurlijke kaders worden elders toegelicht.

Inhoudelijke kaders

Initiatiefnemers moeten kunnen nagaan of zij voor financiering in aanmerking kunnen komen.

• Wie komt in aanmerking voor matchfunding? De overheidsorganisatie dient (bij meer dan incidenteel gebruik van matchfunding) vast te stellen voor wie het instrument wordt open gesteld. Aan welke voorwaarden dienen initiatiefnemers te voldoen?
• Voor welke projecten kan matchfunding worden aangevraagd?
• Wanneer wordt gebruik gemaakt van matchfunding? Wordt er voor een bepaalde doelstelling een bedrag opengesteld of is dit tijdsgebonden / voor een bepaalde periode?