Social Impact Bond

E.    Risico’s van een SIB

Aan het gebruik van een SIB zijn verschillende risico’s verbonden. De belangrijkste zijn:

Te optimistische inschatting van looptijd

Soms wordt een te korte looptijd voor een SIB voorzien. Veel projecten gericht op het realiseren van maatschappelijke effecten, en dus ook die in SIB-vorm, werpen pas hun vruchten af op langere termijn. Het risico is dat, omdat overheden daar (vanwege bijvoorbeeld politieke/electorale redenen) niet op kunnen wachten, een SIB-project daardoor niet voldoet aan de verwachtingen.

Onvoldoende ervaring met inrichting

Wanneer een overheid, uitvoerder en/of investeerder nog geen of weinig ervaring heeft opgedaan met SIBs, en er in zo’n geval niet tijdig een ervaren intermediair wordt ingeschakeld of tenminste wordt voortgebouwd op eerdere ervaringen of lessen van anderen, dan is het risico dat veel onnodige tijd en geld wordt gestoken in het opnieuw uitvinden van het wiel. 

Doelverschuiving

Het directe gevolg van de soms lastige meetbaarheid van bepaalde doelen is dat inspanningen vaak gericht zullen zijn op gemakkelijker meetbare korte termijn en kwantitatieve doelen. Het risico is dat dit ten koste gaat van lange-termijn effecten en kwalitatieve doelstellingen (zoals welzijn, werkgelegenheid, veiligheid, maar ook samenwerking). Dit verschijnsel wordt ook wel doelverschuiving (‘goal displacement’) genoemd.

Beloning voor subdoel in plaats van einddoel

Soms worden, als gevolg van de soms lastige meetbaarheid, afgeleide maatstaven beloond, niet het uiteindelijke doel. Hierdoor gaan inspanningen zich richten op het bereiken van deze subdoelen. Denk, bijvoorbeeld, aan het hebben van een baan, in plaats van ‘arbeidsvreugde’ of mate van integratie in de arbeidsmarkt.

Manipulatie van prestatiemeting

Bij SIBs, als vorm van resultaatfinanciering, ligt het gevaar van manipulatie van metingen en resultaten op de loer. Uit decennialang onderzoek in de private en publieke sector en talloze schandalen blijkt namelijk telkens weer dat prestatiemaatstaven waar ‘beloningen’ aan zijn verbonden (zoals rendement in het geval van SIBs) systematisch worden gemanipuleerd. 

Meerdere resultaten, dan minder inspanning per resultaat

Naarmate er op meer resultaten wordt afgerekend, neemt de inspanning die de uitvoerder per resultaat levert af en zullen de inspanningen zich eerder richten op eenvoudig te realiseren resultaten. Deze vorm van pervers gedrag bij prestatiemeting wordt ook wel ‘cherry picking’ genoemd. 

Pervers gedrag bij doelgroepselectie

Een andere vorm van pervers gedrag bij resultaatfinanciering is het zogenaamde ‘cream skimming’, waarbij vooraf de relatief eenvoudige projecten of personen worden geselecteerd (bijvoorbeeld relatief gemakkelijk integreerbare werklozen). Ook komt ‘parking’ voor, waarbij deelnemers die moeilijk te bereiken zijn en/of minder goed presteren na de start van een project niet (direct) worden bediend, omdat zij de resultaten negatief beïnvloeden.

Motivatie verdringing

Het stimuleren van extrinsieke motivatie (dat wil zeggen beloning voor prestaties) als onderdeel van een SIB gaat ten koste van de intrinsieke motivatie (een prestatie leveren omdat er plezier aan wordt beleefd of genoegen in wordt geschept, niet omdat het geld, promotie of aanzien oplevert). Dit mechanisme is bekend geworden als het ‘crowding-out’ effect. Bij SIBs wordt het realiseren van specifieke doelen beloond, hetgeen ten koste kan gaan van de intrinsieke motivatie van uitvoerders, en hun drijfveren om maatschappelijke problemen het hoofd te bieden en individuen of groepen te helpen. 

Onvoorziene omstandigheden

Onvoorziene omstandigheden, buiten de controle van de uitvoerder om, kunnen altijd invloed hebben op het succes van het project en de bijbehorende betaling aan de investeerder. Als er voor dit soort risico’s geen clausules zijn opgenomen die voorzien in het omgaan met onvoorziene situaties, dan kan dat tot problemen leiden voor de uitvoerder en uiteindelijk ook de andere partijen.